آيا مي توان عفونتهاي ويرال(ويروسي) دستگاه تنفسي فوقاني حاد را فصلي دانست؟

آيا مي توان عفونتهاي ويرال(ويروسي) دستگاه تنفسي فوقاني حاد را فصلي دانست؟

بله به نظر اينطور مي­رسد كه در فصول سرد سال ميزان ابتلا به عفونتهاي دستگاه تنفسي بخصوص فوقاني و بخصوص انواع ويرال بيشتر ديده مي­شود. تغييرات فصلي در آب و هوا با تغييرات ناهمگون در زندگي حيوانات و گياهان همراه است. انسان ها با تغييراتي كه در نحوه زندگي (مثل لباس پوشيدن و گرم و سرد كردن  خانه) مي­دهند تا حد امكان با تغييرات فصلي سازگار مي­شوند ولي باز هم تحت تاثير اين تغييرات قرار مي­گيرند و دچار تغييراتي در خلق و خو و شرايط سلامتي مي­شوند. در دانش عمومي اين باور وجود دارد كه ميزان ابتلا به سرما خوردگي و آنفولانزا با سرد شدن هوا افزايش مي­يابد و در مطالعات هم ثابت شده كه در نقاط شمالي و جنوبي كره زمين(قطب شمال و جنوب) بروز اين بيماري ها با سرد شدن هوا به ميزان قابل توجهي افزايش مي­يابد.

بر اساس مطالعات ميزان بروز عفونتهاي تنفسي در فصول سرد سال به طور معني داري افزايش مي­يابدو بيش از 200 نوع ويروس در پاتوژنز اين بيماري ها دخيل دانسته شده اند كه به شش خانواده ويروسي زير تعلق دارند:

• اورتوميكسو ويروس ها ( آنفولانزا)
• پاراميكسو ويروس ها ( ويروس سن سيشيال تنفسي)
• پارآنفولانزا
• كورنا ويروس ها
• پيكورناويروس ها(ويروس سرما خوردگي)
• هرپس ويروس و آدنو ويروس

در ضمن برخي از ويروس هاكه علائم عمومي در بدن ايجاد مي­كنند ولي راه ورودشان از سيستم تنفسي فوقاني مي­باشد، مانند عفونتهاي ناشي از پاراميكسو ويروس ها مثل سرخك، اوريون، آبله مرغان نيز يك افزايش شيوع زمستاني را نشان مي­دهند.

پنوموني (ذات الريه) : يا عفونت سيستم تحتاني كه مي­تواند منشا ويروسي يا باكتريال داشته باشد نيز يك شيوع فصلي (با افزايش در زمستان ) نشان مي­دهد.

بيني راه ورودي براي اينگونه عفونتهاي سيستم تنفسي تحتاني است كه به دنبال عفونت و ابتلاي سيستم تنفسي فوقاني اتفاق مي­افتند. پنوموني هاي تهديد كننده حيات غالباً از عفونت سيستم تنفسي فوقاني منشا مي­گيرند.

واكسيناسيون ساليانه عليه آنفولانزا مي­تواند افراد در معرض خطر عفونت هاي خطرناك سيستم تنفسي تحتاني را محافظت كند ولي امروزه هنوز نتوانسته ايم محافظتي عليه صدها نوع از ويروس سرما خوردگي ايجاد كنيم. هر ساله عفونت هاي سيستم تنفسي فوقاني و به دنبال آن تحتاني در افراد مستعد بار سنگيني را بر پيكره بهداشتي جوامع اعمال مي­كند. اين بيماري ها حتي مي­توانند ريسك مرگ و مير ناشي از حوادث قلبي و عروقي را در جوامع افزايش دهند.

علت اين  شيوع فصل براي عفونتهاي سيستم تنفسي فوقاني چيست؟

تا اواخر قرن بيستم اعتقاد بر اين بود كه تجمع افراد در محيط هاي بسته در فصل زمستان زمينه را براي انتقال اورگانيسم هاي مسبب بيماري، بخصوص ويروس ها در ميان افراد فراهم مي­كند و باعث افزايش ميزان شيوع اين بيماري ها مي­شود.ولي اين نظر از طرف انديشمندان بسياري مورد انتقاد قرار گرفت. امروزه تجمعات در جوامع شهري و اماكن عمومي مانند مترو و …. در زمستان و تابستان به يك ميزان اتفاق مي­افتد ولي ميزان ابتلا به عفونت هاي تنفسي فوقاني همچنان ارتباط معني داري با كاهش دماي هوا در زمستان دارد.

يك نظريه جديد تر كه براي علت افزايش شيوع بيماري هاي تنفسي فوقاني در زمستان و فصول سرد مطرح مي­شود نظريه كاهش دماي مخاط بيني مي­باشد. امروزه دانشمندان معتقدند كه كاهش دماي هوايي كه از فضاي بيني عبور مي­كند. باعث مي­شود كه حركات موكوسيلياري  مژك هاي تنفسي مختل ­شود و بنابراين باعث تجمع پارتيكل هاي بيماري زا مي­شود و از طرفي فاگو سيتوز لكوسيت ها ( مربوط به سيستم ايمني) مختل مي­شود و اين بدن را نسبت به ميكرواورگانيسم ها آسيب پذير و نفوذ پذير مي­كند.

تاثير هواي سرد بر سيستم دفاعي مجاري تنفسي فوقاني:

هواي سرد از يك طرف باعث كاهش سيلان و حركت مداوم موكوس پوشاننده مجاري تنفسي مي­شود و از طرف ديگر باعث اختلال عملكرد سلول هاي PMN فاگوسيتيك و NKCELL ها مي­شود. نقصان در اين بخش ايمني باعث مي­شود كه بدن در برابر ذرات و پارتيكل هاي بسيار ريزي كه در هواي تنفسي وجود دارند آسيب پذير شود.

از طرفي هواي سرد باعث كاهش و اختلال عملكرد موكوسيلياري مي­شود كه اين اختلال باعث مي­شود، حركت پارتيكل هاي بيماري زا به سمت خارج بدن و يا به سمت سيستم گوارشي ( و به تبع آن حذف توسط اسيد معده) مختل شودو ذرات بيماري زا در مجاري تنفسي فوقاني كلونيزه شده و توليد بيماري كنند.

تغييرات حاد يك مواجهه مزمن با هواي سرد:

نظريه اي كه اين روزها در مورد افزايش شيوع عفونتهاي سيستم تنفسي فوقاني ( و به دنبال آن تحتاني) مطرح مي­شود آن است كه بر خلاف اعتقاد ديرينه اي كه وجود دارد مبني بر آنكه موج حملات اپيديميك عفونتهاي تنفسي زماني اتفاق مي­افتد كه هوا به طور ناگهاني سرد مي­شود در واقع مواجه طولاني با هواي سرد و كاهش عملكرد سيستم دفاعي مجاري تنفسي فوقاني منجر به عفونت هاي SUBCLINICAL (بدون علائم ظاهري ) در مجاري هوايي مي­شود كه به دنبال يك كاهش دماي قابل توجه و ضعف عملكردي بيشتر سيستم تهويه مجاري فوقاني اين عفونتها از شكل SUBCLINICALو بدون علائم به فرم CLINICAL و علامتدار تبديل مي­شوند و اين همان عاملي است كه باعث مي­شود به دنبال سرد شدن هوا موجي از انفجار عفونتهاي تنفسي جامعه را فراگيرد.

يكي از چالش هايي كه اين نظريه با آن مواجه است  آن است كه اگر سرد شدن باعث سرما خوردگي مي­شود پس چرا افراد در مناطق گرمسيري دچار سرما خوردگي مي­شوند. بررسي هاي به عمل آمده بر روي جزيره اي در اين نواحي ثابت كرد كه در اين نقاط هم افت دماي هوا منجر به بروز اينگونه عفونت ها مي­شود.

گواه ديگر بر اين ادعا آن است كه حين عفونت هاي سيستم تنفسي، گرم شدن هواي داخل مجاري تنفسي به دنبال تب و احتقان بيني به حل مشكل عفونت راه هاي هوايي كمك مي­كند و اين در واقع پاسخ و مكانيسم دفاعي طبيعي بدن مي­باشد. به همين دليل امروزه تب را به عنوان يك فاكتور بيولوژيك سودمند و محافظت كننده مي­شناسيم. به همين دليل ويروس هايي كه تب ايجاد مي­كنند مثلاً ويروس آنفولانزا به دليل آنكه سيستم ايمني را بيشتر تحريك مي­كنند و يك واكنش سيستميك به راه مي­اندازند، در گسترش عفونت ناكام تر از ويروس هايي مثل ويروس سرماخوردگي هستند كه صرفاً يك واكنش دفاعي موضعي ( در سيستم تنفس فوقاني) به راه مي­اندازند و همين علت شيوع بيشتر سرما خوردگي نسبت به آنفولانزا مي­باشد.

يكي ديگر از سيستم هاي دفاعي بدن در مقابل عفونت هاي سيستم تنفس فوقاني احتقان بيني است گرما و احتقان بيني باعث مي­شود ويروس هاي كلونيزه شده در بيني و سينوس ها فرصت و قابليت تكثير سلولي و بيماري زايي پيدا نكنند  به هر دليلي كه اين گرما و احتقان اتفاق نيفتد فرد در برابر اين ويروس ها آسيب پذير مي­شود.

در جريان سرماخوردگي  ها و عفونت هاي تنفسي فوقاني احتقان بيني با بالا بردن دما باعث به راه افتادن يك جنگ موضعي در محل تكثير ويروس ها در بيني مي­شود و اين انتقال در قسمت هاي خلفي به طور يك در ميان باعث بسته شدن يكي از راههاي بيني مي­شود و بنابراين مانع از نفوذ ويروس ها به راه هاي هوايي داخلي تر شده و عفونت را در همان محل لوكاليزه مي­كند(واكنش دفاعي كه با خوردن قرص هاي سرما خوردگي آن را تخريب مي­كنيم.)

نتيجه گيري كلي :

از آنچه در بالا شرح داده شد متوجه شديم كه عقيده قدما مبني بر اينكه سرما خوردگي از سرد بودن هوا ناشي مي­شود صحيح است هر چند كه شيوع ويروس هايي جديد و نو تركيب در فصول گرم سال، به دليل آنكه افراد سابقه ايمني مواجهه با آنها را ندارند، نيز مي­تواند اپيدمي هايي را ايجاد كند. ولي هواي سرد عامل محرك بسيار مهمي به شمار مي­آيد. بنابراين علاوه بر بكارگيري روش هاي بهداشت فردي، همانطور كه در تمام طول سال ملزم به رعايت آنها هستيم مثل: 1) شستشوي مرتب دستها 2) اجتناب از دست دادن با افراد (حتي الامكان) 3) عدم حضور در اماكن عمومي وقتي بيمار هستيم 4) استفاده از ظروف و وسايل شخصي و يا شستشوي كامل و درست ظروف در اماكن عمومي،

در فصول سرد بايد تمهيدات را زير بكار گرفت:

• استفاده از شال گردن و ماسك باعث مي­شود هواي تنفسي بازدمي با هواي تنفسي دمي مخلوط شده و در نتيجه هوايي كه استنشاق مي­كنيم گرمتر مي­شود.
• خوردن غذاهاي انرژي بخش با بالا بردن سرعت متابوليسم باعث گرمتر شدن دماي بدن و جلوگيري از ابتلا به اينگونه بيماري ها مي­شود.
• ورزش كردن هم با بالا بردن متابوليسم بدن و بالا بردن توان دفاعي سيستم ايمني به مقابله با اين بيماري ها كمك مي­كند.
• افراد مسن و افراد حساس (ناراحتي هاي قلبي و ريوي، آسم و نارسايي كليه و… ) علاوه بر تزريق واكسن آنفولانزا توصيه هاي مربوط به گرم نگه داشتن بدن و اجتناب از استنشاق هواي سرد(استفاده از شال گردن و ماسك) را جدي بگيرند.

بهترين زمان براي زدن واكسن آنفولانزا چه موقعي است؟

بهترين زمان براي دريافت واكسن آنفولانزا 2 هفته قبل از زمان تقريبي شيوع بيماري آنفولانزا در كشور است كه حدوداً اواسط شهريور مي­باشد.

در بچه هاي شش ماهه تا هشت ساله واكسن آنفولانزا بايد در دو نوبت تزريق شود تا ايمني كافي براي كودك توليد كند و فاصله تزريق اين دو با هم بايد خدود حداقل 28 روز باشد. بنابر اين شروع واكسيناسيون اين افراد بايد زودتر باشد تا دوز دوم را حدود اواسط شهريور دريافت كنند.

آخرين توصيه براي تزريق واكسن آنفولانزا كه توسط CDC‌‍[بخش ACIP (Advisory Committee on Immunization Practices)]

صورت گرفته، انجام واكسيناسيون در تمام افراد بالاي شش ماه مي­باشد.